Рус телендә урта гомуми белем бирү оешмаларының 10 нче сыйныфында укучы татар балалары өчен татар теленнән республика олимпиадасы биремнәре (2014/2015 нче уку елы) I.Татарчага тәрҗемә итегез. Два плуга Из одного и того же куска железа были сделаны два плуга. Один плуг попал в руки земледельца и немедленно пошел в работу. Другой плуг долго и совершенно бесполезно пролежал в лавке у купца. Через некоторое время земляки встретились. Плуг, бывший у земледельца, блестел, как серебро. Он стал даже лучше, чем прежде. Плуг же, пролежавший без всякого дела, потемнел и покрылся ржавчиной. «Скажи, пожалуйста, друг, отчего ты так блестишь?» — спросил заржавевший плуг своего старого знакомого. Тот ответил: «От труда, мой друг. А если ты заржавел, сделался хуже, чем был, то это потому, что ты бездельничал». К.Д. Ушинский 1.Тестлардан берәр дөрес җавапны билгеләгез. 2.Татар телендәге иҗек калыплары саны ничә? 1) 8; 2) 7; 3) 6; 4) 5. 2.“Ирен-ирен, өрелмәле, сонор аваз” билгеләмәсенә туры килгән аваз кайсы? 1) о; 2) м; 3) w; 4) в. 3.Ирен гармониясенә буйсынмаган сүзләр генә булган төркемне билгеләгез. 1) көндез, кичкырын, тотынып; 2) түрдә, бормалы, туганкай; 3) көмеш, иркен, тормышчан; 4) борынгы, корылма, чуртан. 4.“Түбәсе күккә тию” фразеологизмының мәгънәсен табыгыз. 1) кычкырып көлү; 2) шатлану; 3) елмаю; 4) сикереп тору. 5.Кайсы төркемдә антонимнар бар? 1) туу, дөньяга килү; 2) азатлык, бәйсезлек; 3) авызга су кабу, күп сөйләү; 4) йөгерү, чабу. 6.Эшләмәгәннәрсүзе ничә мәгънәле кисәктән тора? 1) 5; 2) 6; 3) 7; 4) 8. 7.Ясагыч кушымчалар кайсы сүз төркемендә юк? 1) рәвеш; 2) сыйфат; 3) сан; 4) дөрес җавап юк. 8.Тамырдаш сүзләр ул — 1) тамырлары белән генә аерыла торган уртак мәгънәле сүзләр; 2) бер тамырдан булган сүзләр; 3) мәгънәләре бер үк булган сүзләр; 4) капма-каршы мәгънәле сүзләр. 9.Тамыр нигезле сүзне билгеләгез. 1) кешелекле; 2) кешелексез; 3) кешеләребезгә; 4) кешелеклелек. 10.Билгеләү һәм сорау алмашлыклары кушылмасыннан торган алмашлыкның төркемчәсен күрсәтегез. 1) билгеләү алмашлыгы; 2) юклык алмашлыгы; 3) билгесезлек алмашлыгы; 4) күрсәтү алмашлыгы. 11.Һәркемгә билгеле: сәламәтлек – тормышның яме, чибәрлекнең нигезе(Ш. Сайкин) җөмләсендә исем сүз төркеменә кергән сүзләр ничә? 1) 4; 2) 5; 3) 6; 4) 7. 12.Бирелгән җөмләнең төрен күрсәтегез Безнең сезгә әйтәсе сүзебез шул: илебез өчен файдалы кешеләр булып үсегез. 1) теркәгечле тезмә кушма җөмлә; 2) теркәгечсез тезмә кушма җөмлә; 3) иярчен ия җөмләле кушма җөмлә; 4) аналитик иярчен хәбәр җөмләле кушма җөмлә. III. Нокталар урынына тиешле сүзләр өстәп языгыз. 1.Сузык авазга тәмәмланган иҗек _______________ иҗек дип атала. 2.Әйтелешне язуда тулысынча күрсәтү өчен хезмәт итә торган махсус язу системасы _____________________дип атала. 3.Тамыр һәм ясагыч кушымчадан торган сүзләр _____________ нигезле сүзләр дип йөртеләләр. 4.Сүзнең мәгънәсен лексик яки грамматик яктан үзгәртә торган мәгънәле кисәк (морфема) ________________ дип атала. 5.Берәр телдән башка телләргә кергән сүзләр _______________сүз дип аталалар. 6.Тел гыйлеменең сүзлекләр һәм аларны төзү мәсьәләләрен өйрәнә торган тармагы ____________________ дип атала. 7.Мәгънәләре, грамматик билгеләре һәм җөмләдә кулланылышлары буенча бер төркемгә берләшкән сүзләр ________________ дип атала. 8.Зат-сан белән төрләнә торган фигыльләр ___________ дип атала. 9.Аергыч, тәмамлык, хәл, аныклагыч ________________ дип атала. 10.Иярчен җөмлә баш җөмләгә _______ һәм ______ чаралар ярдәмендә бәйләнә. 11.Биремнәрне үтәгез. Сәнифә өйгә кайтып кергәндә, өйгә тәмле ис таралган, балалар, мәктәптән кайтып, өсләрен алыштырган, йөгерә-йөгерә өстәл әзерлиләр иде. (Э. Шәрифуллина) 1.Тыныш билгеләреннән соң номерлар куеп, аларның ни өчен кирәк булуын аңлатыгыз. 2.Схемасын сызып, җөмләгнең төрен языгыз. 3.Йөгерәсүзенә фонетик анализ ясагыз. 4.Өсләрен сүзенең төзелешен, ясалышын аңлатма биреп тикшерегез. Шартлы билгеләр белән дә күрсәтегез. 5.Кергәндә, тәмле, мәктәптән сүзләренә морфологик анализ ясагыз. 6.Җөмлә кисәкләренең астына сызыгыз; гади җөмләгә характеристика бирегез. Урман ягыннан борынга бөре исе, язгы дымлы туфрак исе килеп бәрелә. (М. Хәбибуллин) 1.Фразеологизмнарны мәгънәләренә туры китереп языгыз. Дүрт куллап, дүрт күз белән, ике күзе дүрт булу, дүрт ягың кыйбла, бер дигән, ике йөзле, биш былтыр Мәгънәләре: шаккату, бик сагынып, бик теләп, теләсәң нишлә, әллә кайчан, ялагай, бик шәп